ONGEVRAAGD ADVIES: EENZAAMHEIDSBESTRIJDING
Maart 2022
Aanleiding voor het advies
De Participatieraad krijgt regelmatig signalen binnen van cliënten dat zij lijden aan chronische eenzaamheid. Ook via andere kanalen (ondermeer organisaties voor maatschappelijk werk) verneemt de raad dat in Amsterdam een aanzienlijk gedeelte van de bevolking weinig tot geen sociale contacten heeft. Zo spreekt het Amsterdams netwerk Eenzaamheid van 80.000 Amsterdammers in ernstige eenzaamheid en 220.000 personen in matige eenzaamheid.
Voor het fysieke en psychische welbevinden van de burger is een goed sociaal netwerk onontbeerlijk. Sociale netwerken zijn er in de hoofdstad in ruime mate. De stad kent honderden sportverenigingen, ouderenbonden, vakbonden, maatjesprojecten, culturele organisaties, migrantenorganisaties, organisaties voor vrijwilligerswerk, etc.
We kunnen zeggen dat de civiele samenleving in Amsterdam zeer goed is ontwikkeld. Gerenommeerde instituten als het Stedelijk Museum, Paradiso en de Melkweg zijn het product van burgerlijke initiatieven. Maar ook veel sociale projecten, zoals badhuis Da Costa, het Stoelenproject, de MDHG, inloophuizen, de Daklozenvakbond zijn civiele projecten.
Toch weet niet iedereen deze projecten te vinden. De raad constateert dat deze netwerken niet altijd aansluiten bij de leefwereld van de burgers. Er is sprake van koudwatervrees, financiële belemmeringen en onbekendheid.
Eenzaamheid leidt in veel gevallen tot een ongezonde levensstijl, een negatieve houding tot de maatschappij en pessimisme. Compensatie in de vorm van ongezonde verslaving kan het gevolg zijn, met grotere druk op de curatieve zorg, maatschappelijke zorg en geestelijke gezondheidszorg tot gevolg.
Alle reden om eenzaamheid met alle mogelijke middelen te bestrijden.
Analyse
- Eenzaamheid is een maatschappelijk probleem dat sinds het verdwijnen van de verzuilde samenleving groter is geworden. Volgens het OIS-onderzoek Staat van de stad; Maatschappelijke participatie (december 2019) is ruim 60 procent van de Amsterdammers niet-gelovig. De meeste burgers worden niet automatisch meer opgenomen in een zuil (bijvoorbeeld rooms-katholiek, protestants, socialistisch) en zijn meer op eigen initiatief aangewezen. Meer individualisme heeft voordelen, zoals het verdwijnen van verstikkende sociale controle en betere mogelijkheden tot zelfontplooiing, maar zorgt ook voor meer eenzaamheid.
- Betaald werk
Veel cliënten van de Participatiewet hebben geen betaald werk en missen dat sociale netwerk. Het grootste deel (ongeveer drie kwart) heeft ook geen uitzicht op betaald werk. Dan heeft het ook weinig zin om in te zetten op betaald werk op korte termijn. Beter kan er
gekeken worden naar zinvol vrijwilligerswerk, waaronder ook activiteiten als bestuurder van een vereniging of stichting.
”Afstand tot de arbeidsmarkt”, zo wordt er vaak over deze mensen gesproken. Stigmatiserende, kwetsende woorden, wat de Participatieraad betreft, alsof er sprake is van een chronische ziekte (‘ATDA’). De raad draait het liever om. De arbeidsmarkt schept afstand tot potentiële werknemers. Een beter werknemersbeleid, bijvoorbeeld flexibele werktijden, medezeggenschap, doorgroeimogelijkheden, bijscholing, vermogensaanwasdeling, betere teambuilding zou het leven voor werknemers beter maken. Het werk wordt aangenamer, werknemers presteren beter en voelen zich meer betrokken bij de organisaties waarvoor zij werken. De Participatieraad wil in dit licht graag de bedrijven van de Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler als voorbeeld stellen.
- Vrijwilligerswerk
Wat zou Amsterdam zijn zonder vrijwilligerswerk? Op weinig plekken in Europa en waarschijnlijk in de wereld zijn er zoveel mogelijkheden om via vrijwilligerswerk deel te nemen aan de samenleving. Sportverenigingen, culturele instellingen, buurtverenigingen, taalles aan vluchtelingen, maatjesprojecten; de buurtbuik en de voedselbank; de lijst is bijna eindeloos.
Amsterdam kent een vrijwilligerscentrale (VCA) en een vrijwilligersacademie. Die geeft ook cursussen en begeleiding voor vrijwilligers en aspirant-vrijwilligers. Niet iedereen uit de doelgroep, zijnde klanten van WPI tot wie de arbeidsmarkt een te grote afstand heeft, is echter bekend met deze organisatie. De Participatieraad pleit ervoor om de VCA meer aandacht te geven, ondermeer door klantmanagers hun klanten te laten wijzen op het bestaan van de VCA.
- Sportverenigingen
De raad ziet sport als een fenomeen met zeer goede effecten, zowel fysiek, geestelijk als sociaal. Sportverenigingen bieden een goed sociaal netwerk met een of meer activiteiten per week.
De contributie kan een belemmering zijn om lid te worden van een sportvereniging, vooral als er kleding en attributen aangeschaft moeten worden om de sport uit te oefenen. De raad adviseert daarom om Amsterdammers met een smalle beurs te compenseren voor deze kosten. Dure sporten als golf en paardendressuur hoeven wat de raad betreft niet gesponsord te worden door de overheid, maar sporten als voetbal en hockey wel.
Via de Stadspas kan nu al bij veel sportverenigingen korting op de contributie worden verkregen. Dit zou bij alle sportverenigingen het geval moeten zijn. De gemeente kan daar de verenigingen op aanspreken.
De Participatieraad is zich er van bewust dat tegenwoordig veel sport niet meer in verenigingsverband uitgeoefend wordt, maar op sportscholen. Ook hier ontstaan sociale netwerken, al zijn die minder duidelijk dan bij verenigingen. Ook deelname aan sport bij sportscholen zou dus bevorderd kunnen worden door minima korting te geven, zoals in het verleden via de stadspas is gebeurd.
Er zijn andere methodes om deelname aan sport te bevorderen. De jaarlijkse vijfrittenkaarten bij de Jaap Edenbaan bijvoorbeeld is een goed initiatief dat de raad graag uitgebreid zou zien naar andere sportaccommodaties.
- Politieke participatie
Deze gaat wat de Participatieraad betreft veel verder dan het lidmaatschap van een politieke partij. Vakbonden, belangenbehartigers, actiegroepen, migrantenorganisaties, organisaties voor chronisch zieken en gehandicapten, ouderenbonden, milieuorganisaties, daklozenorganisaties; het zijn enkele voorbeelden van samenwerkingsverbanden waarin doelen worden gesteld. Voor politieke participatie hoeft men de eigen buurt niet eens uit. Ook een buurtcomité, dat slechts een enkel doel stelt, bedrijft al politiek.
De Participatieraad is een grote voorstander van politieke participatie op alle niveaus. Het verhoogt de deelname van de burgers aan de samenleving. Het brengt mensen samen.
- Culturele participatie
Dit is net als politieke participatie veel breder dan alleen het uitoefenen van kunst. Bestuurder zijn van een culturele instelling, meehelpen met logistiek en catering, het savoureren van cultuur; er kan niet breed genoeg gekeken worden. Veel culturele instellingen zoeken vrijwilligers en bestuurders. Een kans voor cliënten om aansluiting te vinden bij een netwerk in de stad. Het belangrijkste culturele netwerk is wat de Participatieraad betreft de openbare bibliotheek, inclusief de buurtbibliotheek. Zo heeft de raad met genoegen gezien dat de wegbezuinigde buurtbibliotheek Pintohuis is overgenomen door buurtbewoners. Een prachtig voorbeeld van de civiele samenleving: burgers nemen taken van de overheid over en houden daarmee sociale netwerken in stand. Ook badhuis Da Costa is hiervan een goed voorbeeld, dat bovendien mensen met een smalle beurs de mogelijkheid geeft deel te nemen aan doorgaans prijzige wellness-activiteiten.
- Andere netwerken
Familie, religieuze instellingen, de buurt; ook hier moet breed gekeken worden. Niet iedereen beschikt over een familie, niet iedereen is religieus; dus die bieden niet altijd een oplossing voor eenzaamheid. Er zijn echter genoeg alternatieven voor handen. Maatjesprojecten zijn bijvoorbeeld een goede mogelijkheid om het sociaal netwerk te vergroten.
- Koudwatervrees
Ondanks dat er in Amsterdam veel bestaat aan sociale netwerken, sluit lang niet iedereen hier bij aan. Een van de redenen is wellicht koudwatervrees. Verlegenheid, angst om zich in een vreemde omgeving te begeven of met geheel vreemde mensen contact te maken; onbekendheid met het fenomeen vrijwilligerswerk en bestuurswerk kunnen cliënten er van weerhouden om zich bij een netwerk aan te sluiten. Hier ligt ook een verantwoordelijkheid bij bestuurders en actieve leden van verenigingen. Zij moeten nieuwkomers een warm bad bieden en insluiten. Zo is er door de Nederlandse Bridgebond een brief uit gegaan naar alle bij de bond aangesloten verenigingen om nieuwe leden officieel voor te stellen bij hun eerste clubavond en hun de eerste maanden meer aandacht te geven. Dit zou als voorbeeld kunnen dienen voor alle verenigingen, maar ook voor stichtingen die met vrijwilligers werken.
De Participatieraad heeft de indruk dat eenzaamheid relatief vaker voorkomt onder ouderen senioren, vanwege een combinatie van leeftijd/ overleden partners, vrienden en kennissen en gezondheidsklachten die de mobiliteit beperken. wat het laatste betreft kan de gemeente een rol spelen door goed aanvullend en gratis aanvullend openbaar vervoer. De raad ontvangt veel klachten over het AOV. Daar wil de raad samen met de WMO-adviesraad een apart advies over indienen. De raad heeft ook een expert op het gebied van AOV. Dat is Ton Arendse.
Eenzaamheid komt in alle lagen van de bevolking voor. Ook onder jongeren; door groepsdruk, de impact van COVID 19, psychische problemen, persoonlijke omstandigheden is het gevoel van eenzaamheid sterk toegenomen.
- Financiële belemmeringen
Er bestaan ook financiële belemmeringen. Zoals de kosten voor openbaar vervoer, sportkleding, apparatuur en andere noodzakelijke kosten. Lid worden van een wandelvereniging is prachtig en meestal zeer goedkoop (zo vraagt wandelvereniging Nemo slechts 15 euro per jaar), maar daar heb je weinig aan als je geen goede wandelschoenen hebt die snel 150 euro per paar kosten.
ADVIES
- De gemeente kan een rol spelen in het financieel mogelijk maken van participeren door ruimhartig te doneren, eventueel vanuit de bijzondere bijstand of vanuit een apart sportfonds.
- De Participatieraad ziet coaching als middel om eenzaamheid te bestrijden. Dat mensen kunnen deelnemen aan een workshop, nader in te vullen. Hiermee worden twee vliegen in een klap geslagen: gelijkgestemden komen bijeen en ze leren ondertussen iets concreets.
- De raad adviseert de gemeente om de Stadspas breder in te zetten, en dus niet met een nadruk op vooral deelname aan culturele activiteiten, maar ook voor persoonlijke ontwikkeling en groei, overige sociale activiteiten. Dat de Stadspas gratis toegang geeft tot de Openbare Bibliotheek ziet de raad als een goed voorbeeld.
- Constaterend dat er heel veel sociale netwerken bestaan in de hoofdstad, maar dat lang niet iedereen daar op aan sluit, adviseert de Participatieraad om een zogeheten participatie-makelaar aan te stellen bij alle buurtteams. Zij kunnen samenwerken met de VCA, sportverenigingen, maatjesprojecten, maatschappelijk werk, buurthuizen, etc.
Advies opgesteld door de themagroep Participatie.
Vastgesteld door de plenaire vergadering van de Participatieraad Amsterdam op 9 maart 2022.
